Pawsza Szymon (Siemion) Jan h. Leliwa (zm. 1655), rotmistrz i pułkownik wojska litewskiego. Pochodził z ruskiej rodziny prawosławnej, mającej swe posiadłości w województwie kijowskim i powiecie mozyrskim. Wg taryfy podymnego województwa kijowskiego z r. 1631 P. posiadał drobną majętność Barycz. Możliwe, iż za młodu służył w wojsku kwarcianym. Dn. 25 I 1647 uczestniczył w akcie obioru Józefa Tryzny na archimandrytę Ławry Kijowskiej. Prawdopodobnie politycznie i ekonomicznie związany był z woj. trockim Mikołajem Abramowiczem. Dlatego też, gdy wybuchło powstanie kozackie Bohdana Chmielnickiego, P. przybył na Litwę i już latem 1649 objął rotmistrzostwo chorągwi kozackiej, liczącej 150 koni. Wziął udział w zwycięskiej bitwie Janusza Radziwiłła z wojskami kozackimi Michała Krzyczewskiego pod Łojowem (31 VII 1649). Po zawarciu rozejmu zborowskiego P. został wyprawiony z ramienia wojska dla odebrania z rąk Kozaków Lubecza i dóbr łojowskich. Następnie skierowany został na czele pułku do Mozyrza, gdzie spędził dwa lata, pilnując tego najbardziej narażonego na najazdy oddziałów kozackich odcinka granicy litewskiej. Prócz tego prowadził szeroką działalność wywiadowczą i donosił hetmanowi w. lit. Januszowi Radziwiłłowi o wydarzeniach zachodzących na Ukrainie. Ze swych zadań P. wywiązywał się doskonale, mimo iż dysponował niewielkimi siłami. W dowód zasług wojennych otrzymał w lutym 1651 po zmarłym Mikołaju Abramowiczu rotmistrzostwo chorągwi kozackiej, którą zapewne już poprzednio dowodził. Na pocz. kwietnia 1651 P. na czele dowodzonego przez siebie pułku (4 chorągwie kozackie, 3 dragońskie) przesunął się z Mozyrza do Babicz, które stały się kolejnym miejscem jego postoju. W czerwcu t. r. P. wkroczył do powiatu owruckiego, wspomagany przez oddziały tamtejszej szlachty, i rozbił kilka watah kozackich i tatarskich. Następnie zapewne jego pułk wszedł w skład grupy wojska dowodzonej przez stolnika lit. Wincentego Gosiewskiego i uczestniczył w marszu wojsk litewskich na Kijów. W pocz. 1652 r. P. ponownie spełniał rolę obserwatora wydarzeń na Ukrainie, stojąc w Hornostajpolu. Następnie przeniósł się znów do Mozyrza, gdzie przebywał w r. 1653. Wg komputu wojska od sierpnia 1653 do lutego 1654 dowodził chorągwią kozacką, liczącą 100 koni. Brał udział w działaniach wojennych z Moskwą w l. 1654–5. Latem 1654 r., pilnując okolic Mozyrza, został rozbity przez wojska rosyjskie. W walkach tych chorągiew jego poniosła duże straty, gdyż jesienią 1655 liczyła tylko 53 konie. Po poddaniu Litwy Karolowi X Gustawowi przez Janusza Radziwiłła pułk jazdy, dowodzony przez P-ę, znajdował się na Podlasiu przy Bogusławie Radziwille. Postawa zajmowana przez Radziwiłła w okresie burzliwych wydarzeń pierwszych miesięcy «potopu» wyraźnie nie odpowiadała P-y. W rezultacie w pocz. października 1655 pod wpływem klienta sapieżyńskiego Jerzego Monwida Irzykiewicza, podkomorzego drohickiego, pułk P-y zbuntował się przeciw Bogusławowi Radziwiłłowi. Na czele pułku P. przybył do Brześcia Lit., gdzie pod wodzą woj. witebskiego Pawła Sapiehy gromadziły się siły wierne Janowi Kazimierzowi. W Brześciu P. prócz rotmistrzostwa nad własną chorągwią kozacką został porucznikiem nowej chorągwi kozackiej Pawła Sapiehy. P. prawdopodobnie zginął w 2. poł. października 1655 pod Łęczną, dowodząc oddziałem wojska wysłanego przeciw Kozakom Jana Wyhowskiego, którzy po zdobyciu Lublina (15 X), plądrowali województwo lubelskie i południową część województwa brzesko-litewskiego.
Brak wiadomości odnośnie do żony P-y. Wiemy tylko, że pozostawił – nie znanego nam z imienia – syna.
Niesiecki, VII; Uruski XIII; – Wisner H., Działalność wojskowa Janusza Radziwiłła 1648–1655, „Roczn. Białostocki” (W.) T. 13: 1976 s. 76, 77, 82; – Akty Vil. Archeogr. Kom., XXXIV; Arch. Jugo-Zap. Rossii, I cz. 1, 7; Dokumenty ob osvoboditelnoj vojne ukrainskogo naroda 1648–1654 gg., Kiev 1965; Oświęcim, Diariusz 1643–51; Radziwiłł B., Autobiografia, Wyd. T. Wasilewski, W. 1979; – AGAD: Arch. Radziwiłłów, Dz. V nr 11448 (listy oryginalne P-y do Janusza Radziwiłła), Dz. VI nr 36 passim (Diariusz Janusza Radziwiłła); B. Czart.: rkp. 1352 (Kojałowicz W. W., Nomenclator), 2749, nr 96; B. Kórn.: rkp. 1558 nr 5, 9; B. PAN w Kr.: rkp. 342 nr 119, rkp. 1404 t. 1 s. 151; IH Uniw. Warsz.: Rachuba A., Działalność polityczna i wojskowa Pawła Sapiehy (od 8 sierpnia 1655 do 30 maja 1656), W. 1975 s. 59, 63, 78 (mszp., praca magisterska).
Andrzej Rachuba